ජනතාවගේ සිත් සතන් බුද්ධාලම්භන පී‍්‍රතියෙන් ප්‍රබෝධවත් වන ඉල් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනය ශාසනික වශයෙන් ඛෙහෙවින් වැදගත්ය. සසුන් ඉතිහාසයේ වැදගත් සිදුවීම් ගණනාවක් ඉල් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනයේ සිදුව ඇත. වස්සාන ඍතුවේ අවසාන පොහොය වන මෙදින කඨින චීවර පූජා කළ හැකි අවසන් දිනයද වෙයි. බුදුසමයට අදාළව ඓතිහාසික වශයෙන් ඉල් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනයේ සිදුවූ වැදගත් සිද්ධි මොනවාදැයි සිහිපත් කර ගැනීම අප සැමගේ අවබෝධය සඳහා වටනේය.
මෛත්‍රී බෝසතාණන් වහන්සේ විවරණ ලැබීම
බුදුරජාණන් වහන්සේ සත්වැනි වස තුසිත දෙව්ලොව වැඩ සිට වස් පවාරණයෙන් දඹදිව සංකස්ස නුවරට වැඩි සේක. උන්වහන්සේ එහි වැඩියේ රන්හිණි මඟකිනි. එය දෙපස රිදී හිණිමං දෙකකි. එකක මහ බඹුය. ඔහු අත උසුලාගත් ඡත්‍රයකි. අනෙක් රිදී හිණි මඟෙහි සක් දෙවිඳුය. සක්දෙවිඳු අත සේසතකි. අහස් තලය පුරා දෙවි බඹුන්ය. මෙම අසිරිමත් පෙළහර දුටු දහස් සංඛ්‍යාත ජනතාවගෙන් බුදු බව නොපැතු කෙනෙකු නැත. එම දේවාවරෝහණ පූජාව දැක බලාගත් මහ පිරිස් අතර මතු බුදුවන මෛත්‍රි බෝසතාණන් වහන්සේද වූහ. එවක මෙත් බෝසතාණෝ සංකස්ස නුවරට නුදුරු ගමක සිරිවඩ්ඩන නම් සිටුවරයා ගේ පුතණුවෝය. ඔහු සිය මවුපිය ඇවෑමෙන් මහත් ධනයකට හිමිකම ලබා සැපසේ විසූවෙකි. හෙතෙම මෙම අසිරිමත් පෙළහර දැක පැහැදී දහසක් වූ සිය පිරිවර සමඟ සසුන්ගත විය. එසේ පැවිදි වූ බෝසතාණෝ උපසම්පදාව ලබා බොහෝ භික්‍ෂු සංඝයාට ආර්ය ධර්මය ඉගැන්වූහ.
ඉන්පසු එළැඹි වස් කාලයකදී උන්වහන්සේට දායකයන් වෙතින් අගනා වස්ත්‍ර යුගලක් ලැබිණ. උන්වහන්සේ එයින් එකක් බුදුරජාණන් වහන්සේ වැඩ වසන සුගන්ධ කුටියේ වියනක් කොට බැන්දාහ. අනෙක තීරු කොට ඉරා මහ වියන් වටකොට එයද බුදුහිමියනට පූජා කළහ. මෙම මහත් අනුසස්දායක උදාර සද්ක්‍රියාව බුදුරජාණන් වහන්සේ සර්වඥතා ඥානයෙන් දුටුසේක. අනතුරුව උන්වහන්සේ ‘ඔබ මෙම භද්‍ර කල්පයෙහිම මෛත්‍රි නමින් සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත්වන්නේ යැ’ යි මහ සඟ මැදදි විවරණදී වදාළ සේක. මේ මහා පූජාව සිදුකර බුදුන් වහන්සේට එකත් පස්ව වැඩ සිටි මෙත් බෝසතාණන් මහා සංඝයාට දක්වමින් බුදුපියාණෝ මෙසේ වදාළ සේක. ර්‍ණමහණෙනි, මේ මාහැඟි වස්ත්‍ර යුගලක් බුදුරජාණන් වහන්සේට පූජාකළ මේ භික්‍ෂුව දෙස බලව්, මේ තෙමේ මතු මෙම මහා භද්‍රකල්පයෙහිම මෛත්‍රි නමින් සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත්වන්නේය. එකල දඹදිව බරණැස කේතුමති නම් නුවරක් වෙයි. එහි සංඛනම් සක්විති රජකු පහළ වන්නේය. ඔහුගේ පුරෝහිත වන්නේ බ්‍රහ්ම නම් බ්‍රාහ්මණයාය. ඔහුගේ බිරිඳ බ්‍රහ්මණි නම් වෙයි. මේ තෙමේ ඔවුන්ගේ පුතණුවන් වන්නේය. නමින් අසිත නම් වෙයි. මොහු ගිහිගෙය හැර දමාගොස් පැවිදි වන්නේය. ඒ මෛත්‍රිය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බෝධිය වන්නේ නා රුකකි ර්‍ණ මේ ඇසූ මහා සංඝයා සාධු නද පැවැත්වූහ. දෙව් බඹහු දිවමල් පිදූහ. මහජනයා පී‍්‍රතියෙන් උද්දාමව මහත් සැණකෙළි පැවැත්වූහ. අප බුදුපියාණන් වහන්සේ මෛත්‍රිය බෝසතුන්ට මෙසේ විවරණ දී වදාළේ අද වැනි ඉල් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනක දීය.
ප්‍රථම ධර්මදූත සේවය
බුදුරජාණන් වහන්සේ ඉසිපතන මිගදායෙහි වස් සමාදන්ව වස් පවාරණය කොට තමන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක වූ රහතන් වහන්සේ සැට නම බොහෝ ජනයාගේ හිත සුව පිණිස සදහම් චාරිකාවේ පිටත් කර හැරියේ මෙ වන් පොහොය දිනකදීය. උන්වහන්සේ සිය ප්‍රථම ධර්ම දූත පිරිස අමතා මෙසේ වදාළ සේක.
ර්‍ණචරථ භික්ඛවේ චාරිකං බහු ජන හිතාය, බහු ජන සුඛාය
ලොකානුකම්පාය, අත්ථාය හිතාය, බහු ජන සුඛාය, දෙවමනුස්සානං
මා එකෙන ද්වෙ අගමිත්ථ දෙසෙථ භික්ඛවෙ ධම්මං
ආදි කල්‍යාණං පරියොසාන කල්‍යාණං සාත්ථං සඛ්‍යංජනං කෙවල පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්‍රහ්ම චරියං පකාසෙථ”
ර්‍ණමහණෙනි බොහෝ දෙනාට හිත සුව පිණිස,ලොවට අනුකම්පා පිණිස දෙව් මිනිසුන්ට වැඩ පිණිස හිත පිණිස සැප පිණිස චාරිකාවෙහි හැසිරෙව්. දෙදෙනෙක් එක මඟ නොයව්. මහණෙනි මුල, මැද අග යහපත් වු අර්ථ සහිත වූ ව්‍යඤ්ජන සම්පත්තියෙන් පරිපූර්ණ වූ ධර්මය දේශනා කරවු. පිරිසුදු බ්‍රහ්මචර්යාව ප්‍රකාශ කරවු” දෙනමක් එක මඟ නොයන්නැයි උන්වහන්සේ වදාළේ බුදුදහම ඉතා පුළුල්ව ව්‍යාප්ත කිරීම සඳහාය. අනතුරුව තමන් වහන්සේද උරුවෙල් දනව්වේ සේනානි නම් නියම්ගමට හුදෙකලාවම වැඩි සේක.
තුන්බෑ ජටිල දමනය
උරුවෙල් දනව්වෙහි නේරංජනා ගංතෙර ආරාම කරගෙන ජටිලයෝ තිදෙනෙක් වූහ. උරුවෙල කාශ්‍යප, නදී කාශ්‍යප, සහ ගයා කාශ්‍යප යනුවෙන් ඔවුන් හැඳීන්විණ. උරුවෙල කාශ්‍යපගේ පිරිස පන්සියයකි. නදී කාශ්‍යපගේ පිරිස තුන්සියයකි. ගයා කාශ්‍යපගේ පිරිස දෙසියකි. මිථ්‍යා දෘෂ්ඨින්හි පිහිටා සිටි මොවුන් වෙත බුදුරජාණන් වහන්සේ වැඩියහ. පළමුව උරුවෙල කාශ්‍යප වෙත පැමිණ ඔහු ඇතුළු පිරිසට දහම් දෙසූ සේක. ඔවුහු මිථ්‍යා අදහස් හැරපියා සිය ජටා මඬුලු සහ පිරිකරද නේරංජනා ගඟට දමා සසුන් ගත වූහ.
සහෝදරයා සහ ඔහුගේ පිරිස කහවත් හැඳ සසුන්ගතව සිටින අයුරුය. ඒ අනුව නදී කාශ්‍යප ඇතුළු පිරිසද බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මය අසා ජටාමඩුලු ගඟට දමා සසුන් ගත විය. තෙවැනි සහෝදරයා වූ ගයා කාශ්‍යප ද පිරිස සමඟ මෙසේ සසුන් ගත විය. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මෙම තුන් බෑ ජටිල දමනය සිදුවූයේද ඉල් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනකදීය.
කඨින චීවර පූජාකළ හැකි අවසන් දිනය
පෙර වස් වසන භික්‍ෂූන් වහන්සේ වස්තුන් මස නිමවූ පසු වප් පොහොය දින වස් පවාරණය කළ යුතුය. පසු වස් විසූ භික්‍ෂූන් වහන්සේ ඉල් පොහොය දින වස් පවාරණය කළ යුතුය. කඨින චීවරය ලබා ගත හැක්කේ පෙර වස් විසූ භික්‍ෂූන් වහන්සේටය.
සැරියුත් තෙරුන් වහන්සේගේ පරිනිර්වාණය
බුදුරජාණන් වහන්සේ ජේතවනාරාමයෙහි වැඩ වසනකල සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේ උන්වහන්සේ වෙත පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්ස, බුදුරජාණන් වහන්සේ පළමුව පිරිනිවන් පාන්නා හුද නැතහොත් අග්‍රශ්‍රාවකයෝ පිරිනිවන් පාන්නහුදැයි විචාළහ. මෙහිදී අගසවු පළමුව පිරිනිවන් පානා බව දැන, මෙතෙක් තුනුරුවන් කෙරෙහි නො පැහැදී සිටි තම මවුතුමියට මාර්ගඵලාවබෝධය ලබාදෙනු පිණිස, පන්සියයක් භික්‍ෂූන් සමඟ බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙත පැමිණ මෙසේ වදාළහ. ර්‍ණභාග්‍යවතුන් වහන්ස, මම දැන් ජරාජීර්ණ වෙමි. මෙහි නැවත පැමි”මක් නැත. මේ මගේ අන්තිම ගමනයි. මේ මගේ අන්තිම වැඳීමයි. මගේ ආයුෂ මඳය, භාග්‍යවතුන් වහන්ස මේ මගේ පරිනිර්වාණ කාලයයි. මම ආයුසංස්කාරය හළෙමි”. එවිට බුදුරජාණන් වහන්සේ සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේගෙන් කොතැන්හි දී පිරිනිවන් පාන්නේ දැයි විචාළ සේක.
තමන් වහන්සේ මගධ ජන පදයේ නාලකගම තමන් උපන් නිවෙසෙහි ඕවරකයෙහි දී (කාමරයක) පිරිනිවන්පාන බව වදාළහ. එයින් පසු සැරියුත් තෙරණුවෝ නාලක ගමට වැඩම කොට ඒ ගම් දොර නුගරුකක් මුල වැඩ සිටියහ. එහිදී උන්වහන්සේට උපරේවත නම් බ්‍රාහ්මණයා හමු විය. ඔහු තෙරුන් වහන්සේගේ බෑනනුවෙකි. සැරියුත් හිමියෝ ඔහු අත සිය මෑණියන් වූ මිථ්‍යා දෘෂ්ඨික සාරි බැමිණියට පණිවිඩයක් යැවූහ. සාරි බැමිණිය එහි පැමිණ සිය පුතු දැක සෙනෙහසින් යුතුව උන්වහන්සේට වැඩ වාසය පිණිස එම කාමරය පිළියෙළ කර දුන්නාය. එහිදී සැරියුත් තෙරණුවෝ බුදුන් වහන්සේගේ මහත් වූ ගුණ දක්වා කළ දේශනය අසා ඇය සෝවාන් ඵලයෙහි පිහිටියාය. එවිට සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේ , ‘’මම හදා වඩා ගැනීමේදී ඇති වූ ණය ගැති භාවයෙන් මිදුණෙමි’යි සතුටට පත්ව පිරිනිවන් පා වදාළ සේක. මෙසේ සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේගේ පරිනිර්වාණය සිදුවූයේ ඉල් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනකදීය.
ථූපාරාම චෛත්‍යය ඉදිවීම
මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශාරීරික ධාතුන් වහන්සේ තැන්පත් කොට චෛත්‍යයක් නිර්මාණය කරන්නට දේවානම්පියතිස්ස රජතුමාට වදාළේ ඉල් පුර පසළොස්වක පොහොය දිනකය.ඒ අනුව සුමන සාමණේරයෝ බුදුන් වහන්සේගේ දකුණූ අකුධාතුන් වහන්සේද අශෝක රජතුමා විසින් දෙන ලද පාත්‍රයක් පමණ ධාතුන් වහන්සේද ලක්දිවට ගෙන ආහ. එයින් දකුණු අකුධාතුන් වහන්සේ දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා විසින් ථූපාරාම දා ගැඛෙහි තැන්පත් කරන ලදී. මෙනයින් බලන කල ඉල්පුර පසළොස්වක පොහොය මෛත්‍රිය බෝසතුන් විවරණ ලැබීම, ප්‍රථම ධර්ම දූත සේවය, තුන් බෑ ජටිල දමනය, සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේගේ පරිනිර්වාණය, බුදුන් වහන්සේගේ දකුණු අකුධාතුන් වහන්සේ ථූපාරාම දාගැඛෙහි තැන්පත් කිරීමට කටයුතු සැලසීම සහ කඨින චීවරය පූජා කළ හැකි අවසන් දිනය වීම යන කරුණු අතින් මහත් ශ්‍රේෂ්ඨත්වයට පත්වූ පොහොය දිනයකි.
තෙරුවන් සරණයි`
ක්‍ෂණසම්පත්තිය සහිත උතුම් මනුෂ්‍යය ආත්මයක් ලැබී ඇති මෙම බුද්ධෝත්පාද කාලය තුල කුසල් දහම්හි නිරත වී සසරින් එතරව ලබන සදාකාලික නිවන් සුවය ලබාගැනීමට මෙම ධර්ම දානය හේතුවාසනා වේවා`
සියළු දානයන් අතර ධර්ම දානයම අග‍්‍ර වන්නේය. මෙම සදහම් පණිවිඩය සියළු දෙනා අතර ඛෙදා හැර ධර්ම දානමය උතුම් පුණ්‍යකර්මයට ඔබත් දායක වන්න`